İngiliz duygusalcılığı tıpkı kendini doğaya yakın sanan XVIII. yüzyıl seksoloji gibi evlenme sorununu öne çıkarır. Üretim alanında, ekonomiyle aile yaşamı arasında açılan fark daha çok kendi alanının sınırlarını aşan saygın aileleri rahatlattı. XVIII. yüzyıldan başlayarak üst toplumsal tabaka geleneksel “devletin destekçisi” olma anlamını yitirdi. Evlilik antlaşmalarının denetimini yapan toplumsal yapılara bağlı gerekçeler geçersiz kaldı, toplumsal uzlaşmayla yapılan evliliklerden aşk evliliklerine geçişi artık ne engelleyebilirdi?
Bu buluşu karşılıklı olarak birbirine gönderme yapan ve birbirini güçlendiren iki tür bakış açısına göre iyice belirginleştirmek gerekir. Bir yandan da diğer işlevsel sistemlerin fazlasıyla farklılaşması artık siyasal, dinsel ve ekonomik işlevlerin gerçek dayanağı olan (evlilikle onaylanmış) aile anlaşmalarından vazgeçmeyi sağlamıştır. Bu işlevsel sistemler yeterince özerk olup, kendileri için gereklidirler. Bu nedenle eşlerin doğuştan ait oldukları değişik soyların, evlilikleriyle rastlantı sonucu bağlandıkları ve bu bağlantının yalnız bu özel evlilikte var olduğunu, kendini aşan hiçbir anlamı olmadığı kabul edilebilir. Anne babanın soyuyla oluşan aile çemberi simgesel olarak çocukların çevresinde kapanır. Bu aileler, çocukların evliliğiyle, yeniden, yeni bir antlaşmayla bağlanan bir ilişkiye indirgenmiş olur.
Bu antlaşma ve uzlaşma sürecinin toplumun sistemin diğer makro işlevlerine bağlı olması, her kuşakta yeniden kurulması gereken ailelerin temsil edilmesini sağlar, hatta buna zorlar. Bu temsilin eski dönemlerde de (özellikle de evlerin ayrı olmasına alışılmış olduğu durumlarda) varlığı tümden yadsınamaz, ama yenilenen bir aile temeli süreci artık evlilikleri bağımsız kılmış ve aile sistemi içinde evliliklere eski Avrupa ekonomisininkinden daha büyük bir anlam yüklemiştir. Sonuçta da (birey ne düşünürse düşünsün) eş seçimi kendi içinde meşruluğunu bulmak zorunda kalmıştır. Aşk ilişkisindeki aracının gelişmesiyle, bu yapısal değişikliğe bilmeden hazırlanılmış olur. Bir bölümüyle evlilik dışı tutkulara (Fransa’da), bir bölümüyle aile yaşamına (İngiltere’de) ve nihayet bireyin yetiştirilmesine yönelik anlam (Almanya’da) çoktan hazırdı ve artık yerleşebilirdi.
Bundan böyle toplumsal denetimden kaçan rastlantılar üzerine kurulan evlilik antlaşmasını özgürce yapabilme sorunu toplumsal yapıdaki değişikliklerle güncelleşti ve artık toplumsal yapının aşk ilişkisinin daha sonraki aracısının gelişimini yönlendirmesi gerekmiştir; ama o zaman anlamsal bağıntı adına elimizde yalnız yeni izleklerle zenginleşmeye açık olmasına karşın oturmuşluk sorunlarını çözememiş tutku aşk kalıyor. Tek olasılık tutku aşkın çılgınlığını biraz daha abartmak ve doğal yaşam biçimini hiçbir şey olmamış gibi açıklamaktı. Gene de bu coşku, artık yalnız romana gönderme yapmayan, bir anlamda, öteden beri hiç de yeni bir anlamı kapsamayan “romantik aşk” olarak nitelenen özel bir olay olarak kalmıştır.
XVIII. yüzyıl sonunda, aşk evliliğiyle oluşan birliğin ve eşler arasındaki aşkın insanın doğal yetkinliğinin ilkesi olduğu öğrenilmişti. Bu utkunun en önemli yan edinimleri, bundan böyle yalnız evlilik için öne sürülen nedenlerin değil, bununla birlikte müstakbel eşlerin birbirlerine verecekleri şeylerin birbirinden ayrılmasının mümkün olmasıdır. Cinsler arasındaki ayrım azalır, bu ayrım da yalnız eşlerden her birinin kendine özgü gerekçelerine değil, evlilik antlaşmasını yapmak için bir cinsin diğerlerinden beklentisine bağlıdır. Eşlerin beklentisi romantik aşk duygusunun o garip özelliğiyle en sonunda uyuşma noktasına gelir; bir aşk öyküsü dışarıdan bakınca ne kadar şaşırtıcı etki yaparsa, o kadar doğal davranıştan uzaklaşır ve aşıklar aynı gerekçelere sahip olduklarını varsaymak konusunda birbirlerinden o kadar emin olurlar. Farklılık ve tam bir birlik karşılıklı olarak yeni bir abartma ilişkisine varır.
Ama bu durumda birçok mutsuz (ya da kısacası pek de mutlu olmayan) evlilikler sorununu açıklamak zorundayız. Çünkü mutsuz evlilikler yalnız mala verilen öneme ya da toplumsal durumu sağlamlaştırmak için evlenen çocuklar olgusuna bağlanamaz. Sonuçta “romantik aşk”ın evlilikte mutluluk ve mutsuzluğu açıklama işlevini yüklenmesi gerekir.
Ama öte yandan, romantik aşka tanınan evlilik özgürlüğü XIX. yüzyılda olduğu gibi şimdi “romantik” olarak görülen ve istenen konusunda seçici davranmak zorundadır. Aşk eş seçiminin tek temeli durumuna gelmiştir; işte bu nedenle dengedeki yaşamı ve ölümü dışlayan varoluş için bir tehdit haline gelen, hatta dengedeki yaşamı ve ölümü dışlayan varoluş için bir tehlike olan tutkunun tüm bu öğeleri dikkatle elenmelidir. Geride kalan tutkunun ve coşkunun kurumlaşmış bir biçimde anlaşılması ve evliliğe yatkın olup olmamaya ilişkin bir tür sınama ve bir tür mutluluk vaadinin söz konusu olmasıdır. Artık aileler her kuşakta yeniden kurulmak zorundadır. Şimdi, bir anlamda özelliğini yitiren “akrabalık”, daha çok anlaşmazlıkların olası kaynağı olarak kabul ediliyor, evliliğe götürecek ve evliliği yönlendirecek bir destek olarak kesinlikle görülmüyor. Anne babaların hâlâ çocuklarının ilişki kurmaya açılmasını kolaylaştıracak ya da zorlaştıracak az çok dolaylı olanakları vardır. (Nesnel) kararsızlık ve eş seçmedeki tehlike galiba belli bir oranda artmıştır. Romantik aşkın anlamı bu kararsızlığı öznel kararlılığa dönüştürme işlevini üstlenmiştir. Bu anlam büyülü bir biçimde öngörünün yerine geçmeye yaramıştır. Romantik aşkın anlamı karşılıklı etkilemin kararlılık olarak kabul edilebileceği kararsızlık sayesinde betimlenir ve bu gücün etkisiyle de artmıştır. Romantik aşkın anlamı karşılıklı etkileşimin kararlılık olarak kabul edilebileceği kararsızlık sayesinde betimlenir ve bu gücün etkisiyle de bu betimleme biçimlerinde toplumsal kabul görerek kesinlik kazanır. Aşık çiftin bir kenara çekilmesiyle doğan soyutlanma kesinliğe dönüşen bu işlevi yerine getirir. Dönüşüm sürecinin gerçekleşmesini sağlamak üzere aşkın anlamının zengin birikimlerinden alınan ve seçici etkisini gösteren toplumsal ve kültürel açıdan saptanmış özgül sorunsallar yeniden işin içine girer.
Değişim konusunda daha açık bir fikir edinmek için bir ilan-ı aşkı incelemek yeterlidir, karşındakinin inanmasını kesinlikle sağlamak için her zaman bir başka ikna yolu, fazladan bir ikinci yol yeterlidir. XIX. yüzyılda bu işlevi “doğum bildirimi” yerine getirir; talibin bir prens, ya da âşığın doğuştan kusursuz bir biçimde denk olduğunun belli olması ya da açıklanması gerekirdi. XIX. yüzyılda bunun yerine evlenme niyetinin bildirilmesi geldi. Bu ek bildirim geçmişe değil geleceğe ilişkindir; çünkü artık aile kuşaktan kuşağa devam etmemekte, her kez yeniden kurulmak zorundaydı.
Shakespeare' in yüzyıllardır insanları gözyaşına boğan karakterleri Romeo ve Juliet, Ephraim Kishon' un yeni kurgusunda günlük yaşantı ve çığırından çıkmış bir evlilik içinde ele alınıyor. İntiharın eşiğinden döndükten sonra evlenip bir de çocuk sahibi olan "kıdemli aşıklar" kimsenin öngöremediği bir hayatı sürdürürler. Bu dünyanın yaratıcısı Shakespeare mezarında ters döner ve olaylara müdahale etmek üzere eve gelir.
Engin Alkan'ın rejisiyle Romeo ve Juliet öyküsüne farklı bir yerden baktıran ve çağdaş bir "klasik" olarak İ.B.B. Şehir Tiyatroları repertuarında yerini alan oyunda, öten tarla kuşu muydu bülbül müydü sorusunun cevapsızlığı altına “aşk nasıl bu hale gelir”in cevabı aranıyor.
Pişirilen yemeklerin buharlarının canlı icra edilen notalarla kaynaştığı iki saatlik şölende, tariflere uygun yapılmaya kalkıldığında hep tadı kaçmış, alışveriş listelerinde unutulmuş, akşam yemeği telaşı arasında kaynamış ve sonunda dibi tutmuş “efsane aşk” ın tüm zamanlarda, tüm tanıdıklığıyla “ille de var” lığı hatırlatılıyor.
