Psikiyatrik Açıdan
Evlilik ve Cinsellik
Marriage and Sexuality
From a Psychiatric Point of View
Murat Gülsün1, Mehmet Ak2,
Ali Bozkurt3
1 Uzm. Dr., Isparta Asker Hastanesi, Psikiyatri Servisi, Isparta
2 Uzm. Dr., GATA Psikiyatri Anabilim Dalı, Ankara
3 Doç. Dr ., GATA Psikiyatri Anabilim Dalı, Ankara
ÖZET
Psikolojik, sosyal ve biyolojik değișkenlerin etkileșimi içinde șekillenen cinsellik, bu
bileșenlerin birindeki ketlenmeyle, ișlevselliğini yitirebilmektedir. Aile ve evlilik terapistleri
tarafından cinsel ișlev bozukluğu, zaman zaman ilișkilerdeki bozulmanın sonucunda ortaya
çıkan bir semptom olarak ele alınmakta, terapinin kapsamı içinde cinsel ișlevle ilgili alan
ihmal edilebilmekte, cinsel ișlev bozukluğu alanında çalıșan terapistlerin ise araștırmalarda
olguları tek bașına ele alma eğiliminde olduğu görülmektedir. Cinsel sorunun türü ne
olursa olsun, eșlerin birbirleriyle olan iletișimleri, duygu ve düșünce alanında yakınlașma ve
paylașımları göz ardı edilmemesi gereken bir noktadır. Fiziksel çekicilik, etkileyicilik, olumlu
ve olumsuz tutumlar, evlenme yașı, çocuklar, sosyoekonomik durum, ortak amaç, ilgi
alanları ve cinsel yașam gibi evlilikte mutluluğu belirleyen faktörler, uzun yıllardır
araștırmacıların dikkatini çekmektedir. Bu etkenlerin en önemlilerinden birini de cinsellik
olușturmaktadır. Son yıllarda, cinsellik ve evlilikte mutluluk arasındaki etkileșime ilișkin
veriler üzerinde daha fazla durulmaya bașlanmıștır. Evlilik yașantısı, yiyecek, barınma ve dıș
tehlikelere karșı korunmayı sağlayan birlik ve beraberlik, olumlu eș ilișkilerinin yarattığı
doyum, cinsel olgunlașmayı sağlayacak rollerin paylașımı, sosyal rol ve sorumlulukları
kabullenme, kișisel girișimcilik ve yaratıcılığı desteklemeyi içermektedir. Bu alanlarda birbi-
rini bütünleyen eșlerin olușturduğu evlilikler, toplumsal gelișimin ve olgunlașmanın da yapı
tașlarını olușturmaktır. Cinsel ișlev bozukluklarının, eș ilișkilerinde dengeyi korumaya yöne-
lik bir rolü olduğu da ileri sürülmüștür. Buna göre bozukluk eșlerin çok yakın bir ilișki içinde
zedelenmelerini engellemekte ve benlik sınırlarını korumalarını da sağlayabilmektedir.
Ancak, cinselliğin duygu ve düșünce alanındaki yakınlașmaya olumlu katkıları göz önüne
alındığında, cinsel ișlev bozukluğunun, denge sağlamaktan çok ilișkiyi bozucu yönde etki
göstereceği söylenebilir. Cinsellik, bireylerde zedelenme ve benliğin sınırının kaybı gibi
korkuları içermeyen sağlıklı bir kișilik yapısında yașanabilir. Evlilikte cinsel yașamı çiftin
genel iletișiminden ayrı düșünmek mümkün değildir. Dolayısıyla eșler arasında
iletișimsizliğin ya da çatıșmaların cinsel ișlevi de etkilemesi beklenen bir durumdur. Cinsel
sorunlar da genel çatıșmalara ya da duygusal uzaklașmalara yol açmaktadır. Cinsel ișlev
bozukluğu olan erkekler/kadınlar ve eșlerinin evlilik yașamı sağlıklı kontrol grubuna göre
daha fazla bozulduğu, sonuç olarak cinsel ișlev bozukluğunun, evlilik yașamını olumsuz
yönde etkilediği ortaya konmuștur.Sonuç olarak erkek ve kadın cinsel ișlev bozuklukları ve
evlilik yașamının birbiri ile etkileșim içinde olduğu görülmekte, evli cinsel ișlev bozukluğu
olgularında, eș ilișkilerinin dikkate alınması ve tedavi sürecine eșlerin de katılması, önemli
bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır.
PSİKİYATRİK AÇIDAN EVLİLİK ve CİNSELLİK
Cinselliğin, insanın bireysel varlığını devam ettirmek için yașamsal bir ișlevi
olmasa da, yașam kalitesini olușturan öğeler arasında önemli yeri vardır.
Cinsellik, zaman zaman sosyal ve psikolojik ișlevin en geride kalan ve ih-
mal edilen alanı halinde, zaman zaman da baș köșesine oturtularak yașamı
etkisi altına alabilen, bozulduğunda ise patolojik yapının en büyük suçlusu
olarak kabul edilebilen, zaman zaman konușulmasının bile toplum dinamikle-
rini olumsuz etkileyebileceği korkusuyla yasaklanan, zaman zaman mitlerin ve
inanç sistemlerinin içine süzülerek yüceltilmiș ve gizemli bir kimliğe bürünen,
cinsel organların sınırları içerisine hapsedilemeyecek kadar çok yönlü bir fe-
nomendir.
Evliliğe bakan yönüyle cinsellik, toplumlarda kutsanmıșlığın, arınmıșlığın,
bolluk ve bereketin simgesi olarak ifade edilirken, kurallar, mitler, tabular ve
yasaklarla sınırları belirlenmiștir. Bu kuralların dıșında yașanan cinsellik, top-
lum bütünlüğünü tehdit eden bir tehlike, düzen bozucu bir baș kaldırı,
kutsanmıș olana saldırı olarak algılanmıștır. Cinsellik, tabuların, olumsuz
düșünce ve inanıșların büyütecinde korku dolu bir çatıșma alanı haline gele-
bilmekte, kimi inanıșlara göre her cinsel davranıș, hazza bakan yönüyle kötü,
üremeye bakan yönüyle kutsallık içermektedir. Bu anlayıșla, bazı doğu
toplumlarında kadının ilișkiden zevk alması utanç verici sayılmakta, kadın
sünneti gibi invazif yöntemler dini bir gereklilik olarak kabul edilebilmektedir.
Psikolojik, sosyal ve biyolojik değișkenlerin etkileșimi içinde șekillenen
cinsellik, bu bileșenlerin birindeki ketlenmeyle, ișlevselliğini yitirebilmektedir.
Aile ve evlilik terapistleri tarafından cinsel ișlev bozukluğu, ilișkilerdeki
bozulmanın sonucunda ortaya çıkan bir semptom olarak ele alınmakta, tera-
pinin kapsamı içinde cinsel ișlevle ilgili alan ihmal edilebilmekte, cinsel ișlev
bozukluğu alanında çalıșan terapistlerin ise araștırmalarda olguları tek bașına
ele alma eğiliminde olduğu görülmektedir. Cinsel sorunun türü ne olursa
olsun, eșlerin birbirleriyle olan iletișimleri, duygu ve düșünce alanında
yakınlașma ve paylașımları göz ardı edilmemesi gereken bir noktadır.[2]
Bu makalede cinsellik ve cinsel ișlev bozukluğunun toplumun en küçük
ünitesi olarak tanımlanan ailede, özel ve öznel yapısı ile ele alınmaya değer
bir alan olduğunun, ayrıca cinsel ișlev bozukluğu değerlendirilmesi ve tedavi-
sine yönelik yaklașımların, eș ilișkisi boyutu ele alınmadığında eksik kalabi-
leceğinin vurgulanması amaçlanmıștır.
Eș İlișkilerinin Cinsel İșleve Yansıması
Eș ilișkisi, insan ilișkisinin tanımı içinde yer alan modelin özel bir durumudur.
Toplumsal üst yapı organizasyonunun parçası olan evlilik kurumu, etkileșim
içindeki çeșitli faktörlerle belirlenmektedir. Bu etkileșimlerin bireysel
yansıması üst yapı kurumlarını dolaylı etkilerken, bunların bireye yansıması,
doğrudan olmaktadır. Eș ilișkisi, evlilik kurumu içinde sosyal, ekonomik,
kültürel etkileșimlerle birlikte cinselliğin yașanması ile de karakterizedir. Evli-
lik, fiziksel çekim, biyolojik birleșme ve sosyal entegrasyonun ötesinde bir
sözleșme, bir bütünleșme ve karșılıklı memnuniyeti sağlayan sorumluluk
almayı içermektedir. Bu bütünleșmenin yeterince sağlanamadığı, derin
kültürel ve bireysel farklılıkların olduğu evlilikler, uyum sorunları ile
yıpranabilmekte, kișiler arası ilișkilerde zorluklara sahne olabilmektedir. Gele-
nekselden çağdaș yașam biçimine geçiș süreci içindeki toplumlarda ise
çatıșmalar daha çetin geçmektedir.[3]
Fiziksel çekicilik, etkileyicilik, olumlu ve olumsuz tutumlar, evlenme
yașı, çocuklar, sosyoekonomik durum, ortak amaç, ilgi alanları ve cinsel
yașam gibi evlilikte mutluluğu belirleyen faktörler, uzun yıllardır
araștırmacıların dikkatini çekmektedir. Bu etkenlerin en önemlilerinden
birini de cinsellik olușturmaktadır. Son yıllarda, cinsellik ve evlilikte mutlu-
luk arasındaki etkileșime ilișkin veriler üzerinde daha fazla durulmaya
bașlanmıștır. Evlilik yașantısı, yiyecek, barınma ve dıș tehlikelere karșı
korunmayı sağlayan birlik ve beraberlik, olumlu eș ilișkilerinin yarattığı
doyum, cinsel olgunlașmayı sağlayacak rollerin paylașımı, sosyal rol ve
sorumlulukları kabullenme, kișisel girișimcilik ve yaratıcılığı desteklemeyi
içermektedir. Bu alanlarda birbirini bütünleyen eșlerin olușturduğu evlilik-
ler, toplumsal gelișimin ve olgunlașmanın da yapı tașlarını olușturmaktır.
Evlilikte Uyum ve Dengeler
Eșler arasında uyum, ilișkideki tüm alanları etkileyebilen önemli etkenlerden
biridir. Zamanla, eș ilișkisinde olumlu ve olumsuz faktörlerin birlikte ișlerlik
gösterdiği bir denge kurulmakta, bu dengeler sistemi evliliği sürdürücü ya da
bozucu rol oynayabilmektedir. Eș ilișkileri içerisinde sabit bir ișlev gören bu
dengeler, sosyal, ekonomik, kültürel ve bireysel (hastalık, kișilik, sadakatsizlik
vs) kökenli bozucu etkenlerle sarsılabilmekte, özellikle kırılgan bir zemin üze-
rine kurulmuș evlilikleri sonlandırabilecek kadar güçlü olabilmektedir. Bazen
de kurulmuș olan dengeler eșlerden birinin bireysel patolojisi üzerine bina
edilebilmekte, tedavi gören eșin kalkınması ile sistem çöküntüye
uğrayabilmektedir.
ABD’de insanların psikolojik yardım için bașvurma nedenleri arasında, evli-
likte yașanan uyumsuzluğun en sık bildirilen nedenlerden biri olduğu ve 1987
yılı içinde evlenenlerin yarısı kadar da boșanma gerçekleștiği belirlenmiștir.
Uyumsuz evli çiftlerin evlilik ilișkilerindeki doyumun olumsuz olaylardan
kolaylıkla etkilendiğini gösteren çalıșmalar vardır. Evlilik ilișkisindeki yükleme
örüntüleriyle ilgili araștırmalar, eșin bir olayla ilgili açıklamalarını içeren
(örneğin eș davranıșı) nedensellik yüklemeleri ile sorumluluk yüklemelerine
odaklașmaktadır. Nedensellik yüklemesi, olayı veya davranıșı neyin ortaya
çıkardığı sorusuyla ilgilidir. İnsanların bașkalarının davranıșlarına yükledikleri
nedenler, evlilik yașamı, iș yașamı gibi alanlarda oldukça farklılık göstermek-
tedir. Kișiler, neden oldukları sonuçlardan aynı zamanda sorumlu tutuldukları
için nedensellik ve sorumluluk kararları arasında yüksek bir ilișki olduğu dik-
kati çekmektedir.[4]
Evlilikte Sorumluluk Yükleme/ Yüklenme
Araștırmalar, sorumluluk yüklemesinin evlilik uyumu ile ilișki içinde olduğunu
göstermiștir. Literatür genel olarak değerlendirildiğinde, evlilik ilișkilerinde
eșlerini suçlayan kadınların evlilik doyumlarının daha az olduğu, evliliklerinde
uyumsuzluk yașayanların, eșlerinin davranıșlarını daha çok kasıtlı ve bencil
güdülü olarak değerlendirdikleri, olumsuz davranıș gösterdiklerinde eșlerini
fazlasıyla suçladıkları ortaya çıkmaktadır. İlișki, doyum verici ise, eșin olumsuz
davranıșlarına daha az sorumluluk yüklenmektedir. Uyumsuz eșler ise olum-
suz eș davranıșlarına daha fazla dikkat etmekte ve yaptıkları yüklemeler de
ilișkilerindeki olumsuzluğu sürdürücü nitelikte olmaktadır.[4] Sorunun eșten
kaynaklandığının düșünülmesi benliği koruyorsa da, ilișkinin bütününde etkin
bir iletișime, duygu ve düșünce paylașımına sahip, çatıșmalarını uzlașarak
çözebilen çiftler problem kaynağını doğru olarak belirleyebilmektedirler.[2]
Empatik Yaklașım
Daha özelleșmiș açıdan evlilik uyumu ve eșin olaylara empatik yaklașımı ile
ilișkiyi inceleyen araștırmalardan Franzoi ve arkadașları eșlerle çalıșmıș, empa-
tik yaklașımın evlilikte yașanan gerilimi azaltmada yardımcı olduğunu
görmüșlerdir.[5] Bir çalıșmada 264 çift ile çalıșmıș ve empatik yaklașımın eș
doyumunu etkileyen çeșitli davranıșların güçlü yordayıcısı olduğunu ortaya
konarken, bir diğerinde empatik anlayıș ile ilișkinin niteliğinin olumlu olușuna
ilișkin kanıtlar vardır.[5] Sillars ve arkadașlarına göre, eșler arasındaki tartıșma
odağı, ilișkiyi daha az tehdit eden, az çatıșmaya yol açan bir konuysa ilișki
olumlu, ancak yüzleșilmesi gerekenler önemli, çatıșmalı, tehdit edici konular
ise, ilișki olumsuz olmaktadır.[6] Eșler arasında mesajlar anlașılır olduğunda
duygu ve düșüncelerin paylașımı ve karșıdakine verilen destek, iletișimi
olgunlaștırabilecektir. Etkin bir iletișim, çatıșmaların çözülmesini, ilișkide
doyum elde edilmesini, eșlerin birbirlerini tamamlamalarını ve kendilerini
daha iyi hissetmelerini sağlamaktadır. Eleștiriler daha olumlu yönde olmakta,
bunun yanında jestler ve șakalar yașantıda daha fazla yer almakta, eșler arası
iletișimin bir yönünü olușturan cinsel alanda da doyum verici ilișkiler
sağlanabilmektedir.[2]
Evlilikte Mutluluk/ Mutsuzluk ve Cinsellik
Huston ve Vangelisti [7] çekicilik, cinsel ilgi, negativizm ve evlilikte mutluluk
faktörleri arasındaki ilișkiler üzerine uzun süreli bir çalıșma yapmıșlardır.
Evliliğin ilk 2 yılı ile ilgili 106 çiftle bir dizi görüșmeler yapılmıș, bulgulara göre,
kadınların cinsel ilgileri eșlerinin cinsel doyumlarına bağlı görülmekle birlikte,
cinsel yașamın bir bütün olarak her iki tarafın da evlilik mutluluklarını etkileyip
etkilemediği noktasında ilișki görülememiștir. Araștırmacılar, cinselliğin evli-
likteki doyum için öneminin, evliliğin üzerinden birkaç yıl geçmeden ortaya
çıkmadığına ișaret etmișlerdir. Araștırmada, ilișkiyi kimin bașlattığı ve çiftin bir
cinsel ilișkiyi bașarıyla bitirip bitiremediği üzerinde durulmuș, cinsellik ve
evlilikteki mutluluk arasındaki ilișkinin düșünüldüğünden karmașık olduğu
sonucuna varılmıștır.[7] Rust ve arkadașları [8] bir çalıșmada, evlilikte mutsuz-
luk ve cinsel ișlev bozuklukları arasındaki ilișkiyi araștırmıșlardır. Erkeklerde
evlilikte mutluluk ve cinsellik arasındaki ilișki, kadınlara oranla daha güçlü
bulunmuștur. Özellikle, erkeklerdeki prematür ejakülasyon ve erektil ișlev
bozukluğunun, evlilikte mutsuzluk konusunda kadınlardaki orgazm
bozukluğu ve vajinismustan daha etkili olduğu ileri sürülmüștür.[8] Lief,
düzenli orgazm yașayan kadınların doyum ve mutluluklarının, orgazm
yașayamayan kadınlara oranla daha fazla olduğu sonucuna varırken, New-
comb ve arkadașları kadın orgazm yanıtının eșler arasındaki yakınlıkla ilișkili
olduğunu göstermiștir.[9,10]
Hartman, cinsellik ve evlilik tedavisi için bașvuran 20 çift üzerinde yaptığı
araștırmada, cinsel ișlev bozukluğu ve evlilikte mutsuzluğun birbirinden
bağımsız olarak gelișebildiği, etkin bir evlilik terapisinin cinsel ișlev bozukluğ-
unun düzeltilmesinde gerekli ve yeterli koșul olmayabileceğine ișaret
etmiștir.[11]
Evlilikte cinselliği araștıran 6029 evli insan üzerinde yapılan bir diğer
araștırmada Donnelly [12] evlilikte cinselliğin azalmasında etken olan
faktörleri ve cinselliğin azalmadığı evliliklerde mutluluk faktörünün nasıl bir
farklılık gösterdiğini ele almıș ve değerlendirmiștir. Burada cinsel ilișki tek
ölçüt olarak düșünülmemiștir. Araștırmacıya göre, çiftler cinsel ilișki olmadan
da cinsel davranıșlar yașayabilmektedirler. Bu çalıșmada; yașamda mutluluk,
dinde köktencilik, cinsiyet rolü ve gelenekler, bireysellik, eșler arası etkileșim
gibi değișkenleri de içine alan 19 bağımsız değișken üzerine ölçümler
yapılmıștır. Bulgulara göre, evlilikte mutluluk ve paylașım faktörleri, eșlerin
fiziksel olarak birbirinden uzak durması ve cinsel aktivitede azalma ile ters
orantılı bulunmuștur. Bir diğer deyișle, evlilikte mutluluk ve paylașılan aktivi-
teler ne kadar az ise, cinsel aktivitede azalma ve eșlerin birbirinden
uzaklașması olasılığı o kadar artmaktadır. Cinsel aktivitede azalma, genel
olarak yașın ilerlemesi, küçük çocukların varlığı, sağlık sorunları ve evliliğin
süresi ile ilgili bulunmuștur. Donnelly, cinsel ișlevsellikte azalma olan evlilikle-
rin, mutlu ve doyum sağlayan evlilikler olmadığını vurgulamaktadır. Bir çiftin
cinsel ilișkide bulunmaması, evlilikte bașka sorunların olduğunun bir göster-
gesi de olabilmektedir.[12]
Stres, cinsel ișlev ve evlilikte mutluluk arasındaki ilișkiyi araștıran bir diğer
çalıșma Morokoff ve Gilliland tarafından yürütülmüștür.[13] Yüz altmıșbeș
erkek ve kadın denek üzerinde yapılan bu çalıșmada tıbbi geçmiș, yașam
deneyimleri, yașamda karșılașılan güçlükler, evlilikte uyum ve cinsel ișlevle
ilgili etmenler incelenmiștir. Belirgin bir șekilde, cinsel doyum, çiftlerin bunu
algılayıș biçimi ve cinsel ilișki sıklığı gibi etmenlerin, evlilikte mutluluk ile
doğru orantılı olduğu ortaya çıkmıștır. Buna karșılık, olumsuz duygusal tepki-
lerin artıșı, cinsel ilișki sıklığı ve doyumunun azalması oranında, evlilikte
mutluluğun azaldığı görülmüștür.[13] Sağlıklı bireylerde ortaya çıkan bu ilișki,
cinsel ișlev bozukluğu olanlar ile karșılaștırıldığında ise bir fark görülmemiștir.
Bu sonuç, Donnelly’in, “cinsel aktivitenin var olması için cinsel ilișkinin varlığı
gerekmez” görüșünü desteklemektedir.[12,13]
Çatıșmalar ve Cinsellik
Eșle ilgili bilinçli ya da bilinçsiz düzeydeki çatıșmalar cinsel ișlev bozukluğu
olușumunda önemli rol oynamaktadır. Duygusal yakınlașma ve düșünce
paylașımıyla tamamlanmayan bir ilișkide, cinsel ișlevin yeterliliği ve doyum
vericiliği azalabilmektedir.[2]
Neyin hoș olduğu konusundaki iletișim eksikliği, sıklıkla gerçekdıșı beklentile-
rin sonucudur. Bu, eșler tarafından “gerçekten benimle yeterince ilgilensey-
din, benim neden hoșlanıp neden hoșlanmadığımı da bilirdin” șeklinde ifade
edilebilmektedir. İstenenin ya da tercih edilenin eșler arasında
konușulmaması cinsel alanda doyumsuzluğa yol açmakta, bu durum yıllarca
sürebilmektedir. Yaralanmaktan ya da diğerini yaralamaktan korkan birey,
eșinin ne istediğine kendisi karar vermeye çalıșmaktadır.[6,13,14] İki eșin de
benimsediği farklı davranıș biçimleri, tek düzeliğe engel olabilir. Ancak
karșılıklı isteklerin bağdașmadığı ve dikkate alınmadığı durumlarda ilișkiden
yeterli doyum elde edilemeyecektir.[2]
Doyumlu ilișkilerin bir çoğu, eșlerden birinin kontrolü ele geçirmeyi iste-
mesiyle bozulmaktadır. Eșin isteklerine karșı pasif bir direnç gelișmekte, güç
kazanmak ya da sürdürmek için bazı tutumlar sergilenmektedir. Bunlar, cinsel
ihtiyaçlar karșılanmadığında tatili, parayı vb. kısıtlama tehditlerini, ilișkiyi ya
da evliliği sonlandırma, eșe karșı saldırı veya özkıyım tehditlerini içermekte-
dir.[15]
Eșe karșı duyulan kızgınlık, cinsel etkinlik öncesi baskı ve gerilim
yaratılarak, cinsel etkinliği bașlatmak için uygunsuz bir zaman seçilerek, fizik-
sel veya psikolojik açıdan kendini eșine karșı itici göstererek, eșin cinsel
isteğini geçiștirmek için bahaneler bulunarak ifade edilebilmektedir.[6] So-
nuçta ilișkinin bütünlüğünün ortadan kalkması, karșı tarafın düșman olarak
algılanıp ona göre davranıșlar geliștirmesi, öfke, ilișkiyi olumsuz yönde etki-
leyen faktörler olarak ortaya çıkabilmektedir.[16]
Eș İlișkileri, Çocuklar ve Cinsellik
Eș ilișkileri içinde cinsel yașamı etkileyen önemli faktörlerden biri de
çocuklardır. Kaplan, stresin cinsel istek azalmasının ana nedeni olduğunu
söylerken, doğumun ardından gelișen stres üzerinde durmaktadır.[17] Özel-
likle de ilk çocuğun doğumu, aile organizasyonunda ve ișlevinde değișiklikler
getirmektedir. Çocuk, istenilen ve vazgeçilmez olușu yanında, eșler arasında
bariyer olabildiği gibi yakınlaștırıcı bir varlıktır da. Bu yeni varlığı algılama,
onun da var olduğu bir ortamı yașamaya eșler ne kadar hazır olursa olsunlar,
bu değișimin yürütülmesinde sorunlar yașanacaktır. Call ve Schwartz,
yaptıkları bir çalıșmada küçük çocukların varlığının cinsel ilișki sıklığını
azalttığını bildirmișlerdir.[18]. Eșlerin evlilikten elde ettikleri genel doyumu
belirlemek amacıyla geliștirilen Evlilik Yașamı Ölçeği’nin kullanıldığı bir
çalıșmada, çatıșma ve gerginlik durumlarının evlilikten yeterli doyum elde
edilmesine engel olduğunu göstermiștir.[19].
Roller ve Cinsellik
Barnett ve arkadașları, çalıșan çiftlerde meslek-rolü kalitesi ve evlilik-rolü kali-
tesinin kadınlarda psikolojik bozulmalarla ters orantılı olduğunu ileri
sürmüșlerdir. Bu konu ile ilgili çalıșmalarında, bu sorunlarda hangi faktörün
kesin belirleyici olduğu ortaya konamamıștır. Psikolojik alanda sorunlar ya da
soruna yatkın olanların diğer rollerde de sorun yașamaları beklenebilir. Ancak,
bireyin yașama alanlarında stabilize olması, psikolojik stabilizasyona hizmet
edebileceği gibi psikolojik stabilizasyon da yașamdaki etkinlikleri yönetmede
bașarıya yardım edecektir.[20,21]
Cinsel ișlev bozukluğu da evlilik uyumu kadar ilișkinin niteliğini ve
yakınlığını belirleyebilmekte, aile içi dengeleri bozabilmektedir. Eș ilișkilerinde
sorun yașayan çiftlerde ise, eșlerden birinde ortaya çıkan cinsel ișlev
bozukluğu, eșler arasında ilișki ve yakınlığı daha fazla bozabilmektedir. Cinsel
alanda zorluklar yașayan erkeklerde kaçınma davranıșları gelișebilmekte,
kadınlar da bunu çekiciliklerini kaybettikleri ve istenmedikleri tarzında yorum-
layabilmektedirler. Erkekler, fiziksel teması içeren tüm davranıș biçimlerini
cinsel ilișkiye bașlangıç gibi algılayarak yakınlașmadan kaçınabilmekte, bu
durum cinsel alan dıșına da yansıyarak tüm ilișkiyi bozmakta, eșler diğer alan-
larda da uzaklașmaya bașlamaktadırlar.[22-25] Erkekler, cinsel ișlev
bozukluğunu kimliklerinde yetersizlik olarak algılayarak rol çatıșmalarına
girebilmekte, günlük yașamlarında daha sınırlayıcı ve eleștirici bir tutumu
benimseyebilmektedirler. Bu da genel olarak ilișkinin niteliğini
bozmaktadır.[26]
Eș İlișkileri ve Cinsel Doyum
Cinsel doyum düzeyinin eșler arasındaki ilișkiyi, ilișkinin kalitesini ve evlilik
doyumunu etkilediği bildirilmiștir.[27-29] Cinsel ișlev bozukluklarının, eș
ilișkilerinde dengeyi korumaya yönelik bir rolü olduğu da ileri sürülmüștür.
Buna göre bozukluk eșlerin çok yakın bir ilișki içinde zedelenmelerini engel-
lemekte ve benlik sınırlarını korumalarını sağlamaktadır. Ancak, cinselliğin
duygu ve düșünce alanındaki yakınlașmaya olumlu katkıları göz önüne
alındığında, cinsel ișlev bozukluğunun, denge sağlamaktan çok ilișkiyi bozucu
yönde etki göstereceği söylenebilir. Cinsellik, bireylerde zedelenme ve
benliğin sınırının kaybı gibi korkuları içermeyen sağlıklı bir kișilik yapısında
yașanabilir.[1,22-25]
Evlilikte cinsel yașamı çiftin genel iletișiminden ayrı düșünmek mümkün
değildir. Dolayısıyla eșler arasında iletișimsizliğin ya da çatıșmaların cinsel
ișlevi de etkilemesi beklenen bir durumdur. Cinsel sorunlar da genel
çatıșmalara ya da duygusal uzaklașmalara yol açmaktadır.
Cinsel İșlev Bozukluğunun Eș İlișkilerineYansıması
Günümüzde cinselliğin tanımı yapılırken, bakıș açısına göre farklı noktalara
ulașılmaktadır. Anksiyete ve suçluluk uyandırmayan, erișkinler arasında
karșılıklıkabuledilmișyașantılar,sağlıklısınırlarçindedeğerlendirilebilmektedir.
Farklı cinsel davranıșlar ise kompülsif ve tek doyum
yolu değilse, patolojik kabul edilmeyebilir.[1] Bu yönüyle bakıldığında cinsel-
lik, yoğun haz duygularıyla ilișkili olmakla birlikte haz almaya yönelik her
davranıșın cinsellik içerdiğini ileri sürmek eksik bir tanım olacaktır. Cinsellik
görüntüsü içindeki davranıșların bazıları da bağımlılık, agresyon, kabul
edilme, narsistik doyum bulma gibi farklı güdülerden kaynaklanıyor olabilir.
Bu nedenlerle, cinsellik, haz almaya yönelik davranıșların tümünü içermese de
fiziksel seksten ötede bir anlam tașımaktadır. Cinsellik, biyo-psiko-sosyal bir
varlık olan insanın tüm yönleriyle etkileșim içindedir.
Cinsel ișlev bozukluklarında sınıflandırma çeșitli șekillerde yapılmaktadır.
Fonksiyonel açıdan sınıflandırma, DSM-IV-TR [30] de șöyle yer almaktadır:
1. Cinsel istek bozuklukları: Bu grupta, cinsel istekte azalma (hipoaktif
cinsel istek) bozukluğu, cinsellikten tiksinme bozukluğu yer
almaktadır.
2. Cinsel uyarılma bozuklukları: Burada, kadınlarda cinsel uyarılmaya, er-
keklerde ise ereksiyona ait bozukluklar bulunmaktadır.
3. Orgazm bozuklukları: Kadınlarda ve erkeklerde orgazm bozukluğu ile
erkeklerde prematür ejakülasyon yer almaktadır.
4. Cinsel ilișki sırasında ağrı bozuklukları: Kadınlarda ve erkeklerde dispa-
roni ve kadınlarda vajinismus bu grupta yer alan bozukluklardır.
5. Madde kullanımının yol açtığı cinsel ișlev bozukluğu: Bu grupta madde
kullanımı ile ortaya çıkan ve yukarıda tanımlanan gruplardaki ișlev
bozuklukları tanımlanmaktadır.
6. Bașka yerde yer almayan cinsel ișlev bozuklukları: Bu grupta yukarıda
belirtilen bozuklukların dıșında yer alan cinsel ișlev bozuklukları
bulunmaktadır.
Cinsel sorunların ele alınıșında iki önemli ayrımdan daha söz edilebilir.
Bunlardan birisi, bozukluğun birincil ya da ikincil olarak ortaya çıkmasıdır.
Cinsel aktivitenin bașlangıcından itibaren süren sorunlar birincil, yeterli bir
cinsel ișlev döneminin ardından gelișen sorunlar ikincil olarak
adlandırılmaktadır.[31] Bir diğer ayrım ise sorunun total ya da durumsal
olması göz önüne alınarak yapılmaktadır. Total cinsel ișlev bozukluklarında
sorun tüm cinsel yașantıları kapsar. Durumsal (selektif) bozukluklarda ise
sorun yalnızca belli bir durumla ilișkilidir.
Cinsel ișlev bozukluklarında tedavi tanı kategorileri içinde farklılıklar
göstermektedir. Günümüzde, cinsel ișlev bozukluklarında yaklașım modelle-
rine göre tedavi planı yapılırken bütünden uzaklașma șeklinde indirgeyici bir
tutum dikkati çekmektedir. Tedavi, bireyin biyolojik, psikolojik, sosyal yönleri-
ni birlikte ele alan yaklașımlarla sonuca ulașabilecektir.
Cinsel ișlev bozukluğu, kimliğin, bedenin eksikliği olarak yașanarak birey-
deki bütünlüğün zedelenmesine yol açabilmektedir.[32] Bu zedelenmișlik, bir
yanıyla kendine ait, kendisinin eksik olușu ile ilgiliyken, diğer yanıyla da
cinselliği yașadığı/yașayamadığı eșin de içinde bulunduğu bir durumdur.
Burada eș, eksikliğe yol açan, eksikliği gören, hatta belki de
yargılayan/suçlayan olarak algılanabilir. Bu kısır döngü, patolojinin
gelișmesine ve derinleșmesine yol açabilir.
Cinselliğin yașanması kișiliğin tüm yönleriyle ilișkilidir. İki erișkin arasındaki
ilișkinin özel bir konumu olarak ele alınırken benlik kavramı, beden ve benlik
algısı, bunların ıșığında, kendisi ve eșini, karșılıklı rolleri algılayıșı, tutumları
önem kazanmaktadır. Cinselliğin doyumlu yașanması, sağlıklı gelișimin so-
nunda ulașılan uzlașmıș bir kimlik içinde gerçekleșebilir.[32,33]
Cinsel alan, evlilikte ilișkinin önemli bir yanını olușturmaktadır. Cinsellik ve
evlilik kendi içlerinde olduğu kadar, birbirleriyle etkileșimleri açısından da
incelenmeye değer konulardır. Bu iki alan bireylerin kendine özgü olușlarının
yanında üst yapı kurumlarının tanımlarıyla da belirlenmektedir.
Evlilik ve cinsellik araștırma konusu olmakla birlikte, bu alanların nasıl bir
etkileșim içinde olduklarına yönelik araștırma yapmanın güçlüğü bilinmekte-
dir. Bu güçlüğün așılmasında bir așama olarak, alanlardan birisinde ortaya
çıkan patolojinin temel alınarak diğerine yansımalarının incelenmesinin bir
yol olabileceği düșünülebilir. Bu bağlamda cinsel ișlev bozukluğunun evlilik
yașamını etkileyip etkilemediğinin araștırıldığı bir dizi çalıșmanın sonuçlarına
göre; cinsel ișlev bozukluğu olan erkekler/kadınlar ve eșlerinin evlilik yașamı
sağlıklı kontrol grubuna göre daha fazla bozulduğu, sonuç olarak cinsel ișlev
bozukluğunun, evlilik yașamını olumsuz yönde etkilediği ortaya konmuștur.
Bir araștırmada cinsel ișlev bozukluğu olan erkeklerin eșleri, cinsel ilișki sıklığı
alanında sorun yașamakta iken ilginç olarak cinsel ișlev bozukluğu olan
kadınların eșleri, ilișki sıklığı sorununu önde gelen bir sorun gibi
yașamamaktaydılar. Cinsel ișlev bozukluğu olan kadınların eșlerinin, cinsel
ișlev bozukluğu olan erkeklerin eșlerine oranla, cinsel ilișki sıklığı alanında
daha az sorun yașamaları, erkeklerin daha baskın, cinsellikle ilișkili alanlarda
daha atak bir tutum içinde olmalarıyla ilișkili görünmektedir.[34,35]
Ayrıca cinsel ișlev bozukluğu olan erkeklerin evlilikle ilgili beklentileri, evli-
lik sorunları ile baș etme motivasyonu, evlilik heyecanında azalma, evliliğin
sorumluluklarını yüklenmede zorlanma, ev içindeki huzur, evliliğin gidiși, karı
koca ilișkisinin niteliği, eșle baș bașa geçirilen zamanlarla ilgili daha olumsuz
değerlendirmeler yaptıkları, eșle arkadașlık boyutunun ise bu alandan
etkilenmediği görülmüștür.[34,35]
Cinsel ișlev bozuklukları, biyolojik, sosyal ve psikolojik faktörlerin kom-
pleks etkileșimleri içinde șekillenmektedir. Eș ilișkileri, bu karmașık etkileșim
içinde etyolojiyi belirlemede, tanıda ve tedavide önemli bir alan olarak ortaya
çıkmaktadır.
Sonuç
Sonuç olarak gözlemler ve araștırmalar, toplumun temel öğelerinden
birisi olan evliliğin tüm așamalarında cinselliğin yer aldığına ișaret etmek-
tedir. Evlilikte diğer alanlarda olușan sorunların cinselliğin yașanmasına
etkileri olabileceği gibi, cinsel alandaki sorunların da evlilik ilișkisine
yansıyabileceği görülmektedir. Gerek evlilik gerekse cinsel ișlev, biyolojik,
psikolojik, hatta sosyokültürel faktörlerle değișik derece ve șekillerde
etkilenebilmektedir. Ülkemizde evliliğin cinselliğe ve cinselliğin evliliğe
yansımaları, üzerinde durulması gereken bir araștırma alanı olarak
karșımıza çıkmaktadır.
Kaynaklar
1. Aydın H. Cinsellik ve Cinsel İșlev. (Derleyenler) Köroğlu, E., Güleç, C., Psikiyatri
Temel Kitabı, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1998; 605-607.
2. Ișıklı H. Cinsel Fonksiyon Bozukluklarında Eș ilișkilerinin Değerlendirilmesi.
Uzmanlık Tezi, GATA, Ruh Sağ. ve Hst. AD., Ankara, 1993.
3. Koptagel İlal G. Aile Tedavisi ve Evlilik Tedavisi. (Ed. ) Köroğlu, E., Güleç, C.,
Psikiyatri Temel Kitabı, Cilt 2, 892-894 Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1998.
4. Tutarel-Kıșlak Ș. Evlilik uyumu ile nedensellik ve sorumluluk yüklemeleri ara-
sındaki ilișkiler. Türk Psikoloji Dergisi 1999; 12:55-64
5. Franzoi SL, Davis MH, Young RD. The effects of private self-consciousness and
perspective taking on satisfaction in close relationships. J Pers Soc Psychol
1985; 48:1584-1594.
6. Sillars AL, Pike GR, Jones TS, Murphy MA. Communication and understanding
in marriage. Hum Commun Res 1984; 10:317-350.
7. Huston T, Vangelisti A. Socioemotional behavior and satisfaction in marital
relationships: A longitudinal study. J Pers Soc Psychol 1991; 61:721-733.
8. Rust J, Golombok S, Collier J. Marital problems and sexual dysfunction: How
are they related? Br J Psychiatry 1988; 152:629-631.
9. Newcomb MD, Bentler PM. Dimension of subjective female orgasmic
responsiveness. J Pers Soc Psychol 1983: 44:862-873
10. Lief HI. Comments on current thinking on the orgasm experience. Med
Aspects Hum Sex 1980; 14:55-62.
11. Hartman LM. The interface between sexual dysfunctional and marital conflict.
Am J Psychiatry 1980; 137:576-579.
12. Donnelly DA. Sexually inactive marriages. J Sex Res 1993; 30:171-179.
13. Morokoff J, Gillilland R. Stress, sexual functioning, and marital satisfaction. J
Sex Res 1993; 30:43-53.
14. Ernst C, Földenyi M, Angst J. The Zurich study: XXI. Sexual dysfunctions and
disturbances in young adults. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci 1993; 243:179-
188.
15. Goldmeir D, Keane FEA, Carter P, Hessman A, Harris JR, Renton A. Prevalence
of sexual dysfunction in a heterosexual patients attending a central London
genitourinary medicine clinic. Int J STD AIDS 1997; 8:303-306.
16. Bagley JL. Evaluation of sexual satisfaction in partners of men experiencing
erectile failure. J Sex Marital Ther 1990; 16:70-78.
17. Kaplan HS, Caroll JL, Bagley DH. Evaluation of sexual satisfaction in partners of
men experiencing erectile failure. J Sex Marital Ther 1990; 16:70-78.
18. Call V, Sprecher S, Schwartz P. The incidence and frequency of marital sex in a
national sample. J Marriage Fam 1995; 57:639–652.
19. Tezer E. Evli Eșler Arasındaki Çatıșma Davranıșları : Algılama ve doyum, Hacet-
tepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 1986.
20. Barnett RC, Marshall NL, Raudenbush SW, Brennan RT, Gender and the
relationship between job experiences and psychological distress: A study of
dual-earner couples. J Pers Soc Psychol 1993; 64:794–806.
21. Barnett RC, Rivers C, She Works / He Works. New York, Harper SanFrancisco,
1996.
22. Lo Piccolo J, Stock WE, Treatment of sexual dysfunction. J Consult Clin Psychol
1986; 54:158-167.
23. Masters WH, Johnson VE, Human Sexual Response. Boston: Little, Brown Co,
1966, pp:189-91.
24. Rust J, Golombok S, The Golombok-Rust Inventory of Sexual Satisfaction
(GRISS). Br J Clin Psychol 1985; 24:63-64.
25. Rust J, Golombok S. The GRISS: A psychometric instrument for the assessment
of sexual dysfunction. Arch Sex Behav 1986; 15:157-165.
26. Masters WH, Johnson VE, Human Sexual Inadequacy. Boston; Little Brown,
1970.
27. Frank E, Anderson C, Rubinstein D. Marital role strain and sexual satisfaction. J
Consult Clin Psychol 1979; 47:1096-1103.
28. Lawrance K, Byers ES, Sexual satisfaction in heterosexual long-term
relationships: The interpersonal exchange model of sexual satisfaction. Pers
Relatsh 1995; 2:267-285.
29. Schenk J, Pfrang H, Rausche A, Personality traits versus the quality of the
marital relationship as the determinant of marital sexuality. Arch Sex Behav
1983; 12:31-42.
30. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders. Fourth Edition-Text Revision. APA, Washington D.C., 2000.
31. Hawton K. Sexual dysfunctions. Cognitive Behaviour Therapy for Psychiatric
Problems. A Practical Guide. K. Hawton, PM Alkovskis, J. Kirk ve DM Clark (Eds),
Oxford University Press, New York, 1989.
32. Ercan S, Gülçat Z, Gülsün M, Aydın H, Özgen F. Sertleșme bozukluğu olan
erkeklerde ve eșlerinde beden algısı, kișilik özellikleri ve cinsel doyum Türki-
ye'de Psikiyatri 2006; 8:136-144.
33. Aydın H, Psikojen empotansta kișilik yapısının araștırılması. GATA Bülteni 1991;
33:187-194.
34. Gülsün M, Aydın H, Gülçat Z. Evlilik ilișkisi ve erkek cinsel ișlev bozukluğu üze-
rine bir çalıșma. Türkiye'de Psikiyatri 2005; 7:98-102.
35. Gülsün M, Aydın H, Gülçat Z. Evlilik ilișkisi ve kadın cinsel ișlev bozukluğu üze-
rine bir çalıșma. Türkiye'de Psikiyatri 2006; 8:67-73.
Psikiyatride Güncel Yaklașımlar – Current Approaches in Psychiatry
eISSN 1309-0674 • ISSN 1309-0658 • www.cappsy.org • editor.cap@gmail.com
