"Bir erkekle bir kadının ömürleri boyunca bir aile oluşturmak üzere yaptıkları, doğal amacı eşlerin mutluluğu olduğu kadar soyu devam ettirmek ve çocukları yetiştirmek olan evlilik sözleşmesi Rab Mesih tarafından vaftizli eşler arasında sır mertebesine çıkartılmıştır."
Kutsal Kitap erkekle kadının Tanrı’nın suretinde ve benzerinde yaratıldığını anlatan bölümle başlar ve Apokalypsis’teki "Kuzu’nun düğünü" ile son bulur. Kutsal Kitap baştan sona evlilik ve onun "gizi"nden, evlilik kurumundan ve Tanrı’nın ona verdiği anlamdan, evliliğin kökeninden ve bitiminden, esenlik tarihi boyunca çeşitli evrelerinde, günahtan kaynaklanan zorluklarından ve "Rab’de", Kilise ile Mesih arasındaki yeni antlaşmadaki yenilenmesinden söz eder.
Yaratılış düzeninde evlilik
"Eşlerin oluşturduğu yaşam ve sevgi dolu aile düzeninin kendine özgü kuralları Yaradan tarafından konulmuş ve donatılmıştır." Evliliğe olan eğilimleri, Yaradan’ın elinden çıktıkları gibi, kadın ile erkeğin doğasında vardır. Evlilik, yüzyıllar boyunca değişik kültürlerde, toplum yapılarında, takındığı tinsel tutumlarda uğradığı değişikliklere karşın tamamen insan eliyle kurulmuş bir kurum değildir. Bu çeşitlilik evliliğin ortak ve sürekli çizgilerini unutturmamalıdır. Bu kurumun saygınlığı ne yazık ki her yerde aynı açıklıkla görünmez, bununla birlikte her kültürde evlilik ilişkisinin önemine dair bir kanı mevcuttur. "Çünkü kişinin ve toplumun mutluluğu evlilik ve aile mutluluğuyla sıkı sıkıya bağlıdır."
Tanrı insanı sevgiyle yarattığı gibi, sevmeyi bilmesini de istedi, sevme eğilimi insanda doğuştan vardır. Çünkü insan Sevgi’nin bizzat kendisi olan Tanrı’nın suretinde ve benzerindeyaratıldı. Tanrı insanı erkek ve kadın olarak yarattıktan sonra, onların birbirlerine karşı duyduğu sevgi, Tanrı’ nın insana karşı duyduğu mutlak ve ebedi sevginin bir sureti olur. Bu sevgi Tanrı’nın gözünde çok iyi bir şeydir. Tanrı’nın kutsadığı bu sevgi de üretken olmak zorunda ve yaratılışın gözetimi işinde gerçekleşmelidir: Tanrı Adem ile Havva’yı kutsayarak onlara: "Üretken olun, çoğalın ve dünyayı doldurun ve onu denetiminiz altına alın" dedi
Kadın ve erkeğin birbirleri için yaratıldığını Kutsal Kitap şu sözlerle doğruluyor: "İnsanın yalnız başına kalması doğru değildir." Kadın erkeğin "etinden alınmış ettir", kısacası bir başka kendisi, eşiti, en yakını, kendisine Tanrı tarafından verilen, yardımcımız olan Tanrı’yı temsil eden bir yardımcıdır "İşte bu yüzden erkek anne babasını terk edip karısına bağlanacak, ve ikisi tek bir beden olacaklar". Bu her iki yaşamın da hep sürüp gidecek bir birliği demektir, Mesih İsa da bunun başlangıçta Tanrı’nın tasarısı içinde olduğunu "Onlar artık iki değil, tek bedendir" sözleriyle ifade ediyor
Tanrı merhametli olduğundan günahkâr insanı terk etmedi. Günahın sonucu olan cezalar, "ağrı çekerek doğum yapmak" "alın teri dökerek ekmeğini kazanmak" aynı zamanda günahın zararlarını sınırlayan ilaç görevi görürler. Düşüşten sonra, evlilik insanın içine kapanmasını, bencilliğini, kendi zevkinin peşinde koşmasını yenmesine ve başkalarına açılmasına, karşılıklı yardımlaşmasına, kendini vermesine neden olur.
1610 Evliliğin birliği ve bozulmazlığı ile ilgili ahlâki bilinç antik pedagoji yasası altında gelişti. Kral ve ilk peygamberlerin çokeşliliği henüz o çağlarda reddedilmiyordu. Bununla birlikte, Musa’nın kadınları boşama iznini insanların katı yürekli oluşlarından dolayı verdiğini söyleyen İsa’nın sözlerine karşın Musa’ya verilen buyruk kadının erkek tarafından keyfi olarak ezilmesine engel olmak için verilmişti.
Peygamberler sadık ve veto edilemezbir evlilik aşkını İsrail ile Tanrı arasındaki antlaşmaya benzeterek seçilmiş Halkın bilincini evliliğin bozulmazlığı ve birliği konusunda daha derin bir anlayış içine sokmaya çalıştılarRut ve Tobit Kitapları evliliğin anlamı, evlilikte sadakat ve eşlerin birbirlerine olan sevgisi konusunda çok duygulu tanıklıklar içermektedir. Gelenek Ezgiler Ezgisi’nde daima "evrenin tüm ırmaklarının söndüremediği" "ölüm kadar güçlü" Tanrı aşkının saf bir yansıması olan insan aşkının ifadesini görmüştür.
Rab’de evlilik
Tanrı ile halkı İsrail arasındaki düğün antlaşması ebedi ve yeni Antlaşmayı hazırlamış oldu. Tanrı Oğlu beden alarak ve kendi hayatını feda edip Kendisi tarafından kurtarılan insanlıkla bir şekilde birleşerek "Kuzu’nun düğününü" hazırladı.
İsa insanlar arasına girerken ilk mucizesini Annesinin isteği üzerine bir düğünde davetli iken gerçekleştirdi.Kilise İsa’nın Kana’daki düğünde hazır bulunuşuna çok büyük önem vermektedir. Kilise, İsa’nın düğüne katılmasının evliliğin iyi bir şey olduğunu gösterdiği gibi, evliliğin de Mesih’in varlığını gösteren etkin bir işaret olduğunu kabul eder.
İsa konuşmasında yanlış anlamaya yol açmadan Yaradan’ın başlangıçta kadınla erkeği birleştirmekteki asıl amacını anlattı, sonra Musa tarafından verilen kadını boşama izni, insanların yüreklerinin katılığının bir sonucudur Kadın ile erkek arasındaki evlilik birleşmesi bozulamaz: Tanrı’ nın kendisi "Tanrı’nın birleştirdiğini, insanlar ayırmasın" dedi .
Evliliğin bozulmazlığı konusundaki ısrar insanda şaşkınlık yaratabilir ve bu gerçekleşmesi imkânsız bir zorunluluk olarak görülebilir. İsa eşleri Musa’nın Yasası’ndan daha ağır taşıyamayacakları ağır bir yükün altına sokmak istemedi.Günah tarafından bozulmuş yaratılışı ilk halindeki düzene sokmak için gelen İsa, evliliğin Tanrı Egemenliği’nin yeni boyutunda yaşanması için gerekli gücü ve lütfu Kendisi vermektedir. Eşler evliliğin asıl anlamını ancak İsa’yı izleyerek, kendilerinden fedakârlık ederek birbirlerinin Haçlarını kendi üzerlerine alarak anlayabilir ve bunu Mesih’in yardımı ile yaşayabilirler. Hıristiyan evliliği lütfu her Hıristiyan yaşamının kaynağı olan Mesih’in Haçı’nın bir ürünüdür.
Havari Paulus, "Ey kocalar Mesih Kilise’yi nasıl sevip onu yüceltmek uğruna kendini feda ettiyse, siz de karılarınızı öyle sevin" diyerek bunu anlatmak istedi. Hemen ardından da şunu ekledi "Bunun için adam annesini babasını bırakacak, karısına bağlanacak ve ikisi tek bir beden olacaklar: Bu giz çok derindir; ben bunları söylerken Mesih ve Kilise’den söz ediyorum"
Her Hıristiyan yaşamı Mesih’in ve Kilise’nin içten sevgisinin izini taşır. Tanrı Halkı’nın yaşantısına girmiş olan Vaftiz de bir düğün gizidir: Doğrusunu söylemek gerekirse vaftiz düğün şöleni olan Efkaristiya’dan önce gelen düğün banyosudur.Hıristiyan evliliği de Mesih ile Kilise arasındaki antlaşma sırrı, etkili bir işarettir. Nuru bildirdiği ve ilettiği için vaftiz olan kişiler arasındaki evlilik Yeni Antlaşma’ nın gerçek bir sırrıdır.
Mesih bütün Hıristiyan yaşamının merkezidir. Onunla olan bağ her türlü öteki ailevi ya da toplumsal bağdan daha ön plandadır.Hıristiyanlığın başlangıcından beri Kuzu’yu gittiği her yerdeizlemek, Rab’bin işleriyle uğraşmak, Onun hoşuna gitmek,gelmekte olan Güveyi karşılamaya gitmek için uğruna evlilikten vazgeçmiş erkek ve kadınlar oldu. Mesih İsa’nın kendisi kimilerine bu yaşam tarzını benimsemeleri için çağrıda bulundu. Kendisi de evlenmedi:
Ana rahminden, doğuştan hadım olarak doğmuş olanlar bulunduğu gibi, insanlar tarafından hadım edilmiş olanlar ve kendilerini Göklerin Egemenliği uğruna hadım saymış olanlar da vardır. Bunu anlayabilen anlasın (Mt 19, 12)
Göklerin Egemenliği uğruna bakire kalma vaftiz ruhunun bir yayılması, Mesih’le olan bağın önceliğinin, Mesih’in dönüşünü hararetle bekleyişin güçlü bir işaretidir, bakire kalma evliliğin fani olan bu dünyanın bir gerçeği olduğunu anımsatan bir işarettir
Tanrı’nın Egemenliği uğruna bakire kalma ile Evlilik sırrı, her ikisi de Rab’bin kendisinden gelmektedir. Kendi iradesine uygun şekilde yaşamaları için onlara anlam ve gerekli lütfu veren kendisidir. Tanrı’nın Egemenliği uğruna bakire kalmaya itibar etme ile Hıristiyan evliliğinin anlamı birbirlerinden ayrılmaz ve karşılıklı olarak birbirlerini desteklerler:
Evliliği karalamaya çalışmak bakireliğin yüceliğini aynı şekilde küçültmek demektir; evliliği övmek bakireliğe duyulan hayranlığı daha da canlandırır. ( ... ) Sonuçta, bir kötülükle kıyaslanınca bir iyilik olarak gözüken gerçekten bir iyilik değildir, ama en mükemmel iyi yadsınmamış iyiliklerden de iyi olandır.
Latin ritinde, iki Katolik arasında yapılan nikah töreni, tüm Kilise sırlarının Mesih’in Paskalya giziyle olan bağı nedeniyle normal olarak Kutsal Ayin sırasında yapılır.Efkaristiya’da, Mesih’in kendi yaşamını feda ettiği sevgili eşi Kilise ile sonsuzluğa dek birleştiği Yeni Antlaşma’nın anısı gerçekleştirilir.Eşlerin kendi yaşamlarını birbirlerine vermeye gösterdikleri onaylarını efkaristiya kurbanında güncelleşen Mesih’in Kilisesi uğruna sunduğu kurbanla birleştirerek, Mesih’te tek bir beden olabilmek için, Mesih’in aynı Kanı’ndan içerek ve aynı Bedeni’nden yiyerek, Efkaristiya’yı alarak pekiştirmeleri uygun olur.
"Kilise nikâh töreni Kilise sırrı olarak ( ... ) kendiliğinden geçerli, saygıdeğer ve verimli olmalıdır." Kilise nikah töreniyle evlenecek çiftlerin törene katılmadan önce günah çıkartmaları uygun olur.
Latin Kilisesi’nde genelde eşler Kilise huzurunda karşılıklı onaylarını belirterek evlilik sırrını karşılıklı olarak birbirlerine verirler. Doğu Kiliseleri’nde ise papaz ya da episkopos eşlerin karşılıklı onaylarını aldıktan sonra evlilik antlaşmasının bir işareti olarak eşlerin başlarına sıra ile taç koyarak onlara evlilik sırrını verir.
Çeşitli litürjilerde Tanrı yeni çift üzerine özellikle de gelin üzerine lütfunu ve kutsamasını versin diye yapılan birçok kutsama ve epiklesis duası vardır. Evlilik sırrı duasında eşler Mesih ile Kilise arasındaki sevgi birliğinde olduğu gibi Kutsal Ruh’u alırlar. Kutsal Ruh birbirlerine olan sadakatlerinin yenileneceği güç, sevgilerini daima sundukları kaynak, yaptıkları antlaşmanın mührüdür.
Evlilik antlaşmasının başoyuncuları vaftiz olmuş, özgürce kendi onaylarını ifade eden, özgürce evlilik antlaşmasını imzalayacak bir kadınla bir erkektir. "Özgür olmak" şu demektir:
- Herhangi bir zorlama olmaması;
- Kilisece ya da doğal yasa gereğince engellenmemiş olmak.
Kilise eşler arasında ifade edilen onayı "evliliği oluşturan" zorunlu öğe olarak kabul eder. Onay verilmemişse evlilik geçerli değildir.
Onay verme "eşler arasında karşılıklı olarak yapılan insani bir davranıştır" -"Seni karım olarak kabul ediyorum." -"Seni kocam olarak kabul ediyorum."Bu onaylar eşleri birbirlerine bağlar ve her ikisinin tek bir beden olmasıyla tamamlanır."
Onay dıştan gelecek korkudan ve şiddetten uzak, evlilik antlaşmasını yapacak kişilerin kendi iradeleriyle yapacakları bir eylemdir.Hiçbir insani güç bu onayın yerini alamaz.Bu irade eksikse evlilik geçersizdir.
Bu nedenle (ya da evliliği geçersiz veya olmamış sayan başka nedenler yüzünden) Kilise, Kilise mahkemesinde durum değerlendirmesi yaptıktan sonra "evliliğin geçersiz olduğunu" yani hiç oluşmamış olduğunu açıklayabilir.Bu durumda, sözleşme tarafları daha önceki birlikteliklerinin doğal zorunluluklarını yerine getirmek koşuluyla evlenmekte özgürdürler.
Evlilik törenine katılan papaz (ya da diyakos) Kilise adına eşlerin onayını kabul eder ve Kilise’nin kutsamasını verir. Kilise papazı ve şahitlerin evlilik töreninde hazır bulunmaları açıkça evliliğin bir Kilise gerçeği olduğunu gösterir.
İşte bu nedenledir ki Kilise inanlılardan evliliğin alışagelindiği gibi yapıldığını gösterir bir kilise belgesi ister. Bunun birçok nedenleri vardır:
- evlilik sırrı litürjik bir eylemdir. Bu törenin kilisede ayinle yapılması uygun olur.
- evlilik eşler arasında ve çocuklara karşı Kilise’de yeni görevler, yeni haklar getirir;
- evlilik Kilise içinde bir yaşam biçimi olduğundan evlilik güvence altına alınmalıdır (şahitlerin zorunluluğu).
- topluluk önünde onay vererek bir kez "Evet" demek, bu sözde sadık kalmaya yardımcı olur.
Eşlerin "Evet"lerinin özgürce ve sorumluca olmaları için ve evlilik antlaşmasının insani, sağlam ve sürekli Hıristiyan temellere oturtulması için evlilik hazırlığının yapılması çok önemlidir:
Ebeveynler ve aileler tarafından verilen öğütler ve gösterilen örnekler bu hazırlıkta ayrıcalıklı bir yer tutar.
Yürürlükte olan Latin Kilise Hukuku’na göre, karışık evliliğin yasal olabilmesi için yetkili episkoposun acil izni gerekmektedir.Aykırı kültlere sahip kişiler arasında yapılacak evliliğin geçerli olması için bir özel acil izin gerekmektedir. Bu izni ya da özel izni her iki taraf da ancak evliliğin temel niteliklerini ve sonuçlarını bildiklerini ve Katolik tarafının ileri sürdüğü çocukların Katolik Kilisesi’nde vaftiz edilip eğitilme koşulunu kabul ettiklerini bildirdikleri zaman alabilirler.
Birçok bölgede, ökümenik diyalog sonunda, ilgili Hıristiyan cemaatleri karışık evlilik sorununu çözecek ortak bir kurul oluşturmuş durumdalar. Bu kurulun görevi çiftlerin inanç ışığı altında bu özel durumlarını, yaşamalarını kolaylaştırmaktır. Aynı zamanda eşlerin kendilerine ve cemaatlerine olan sorumlulukları arasındaki gerilimi gidermeye yardımcı olma görevi de vardır. Bu kurul eşlerin inançlarındaki ortak noktaların gelişimini yüreklendirmeli, aykırı olan noktalara da saygı gösterilmesini sağlamalıdır.
Aykırı kültlerde yapılan evliliklerde Katolik tarafına özel bir görev düşer: "Çünkü iman etmemiş koca, karısı aracılığıyla, iman etmemiş kadın da imanlı kocası aracılığıyla kutsanır"
"Eşler arasında yapılan geçerli evlilikten, evliliğin tek ve sürekli olma özelliğinden bir bağ doğar; bundan başka, Hıristiyan evliliğinde, eşler durumlarının saygınlığı ve görevleri için özel bir sırla kutsanmış ve güçlendirilmiş olurlar."
Eşlerin birbirlerine verdikleri onay ve birbirlerini karşılıklı olarak kabul etmeleri, Tanrı’nın bizzat kendisi tarafından onaylanmıştır. Onların anlaşmasından "ortaya Tanrı yasasının onayladığı cemiyet içinde bir kurum çıkar". Eşler arasındaki antlaşma insanlar ile Tanrı arasındaki antlaşmanın içine karışıp bütünleşir: "Eşler arasındaki gerçek aşk Tanrı aşkı ile bütünleşir."
Şu halde evlilik bağı Tanrı’nın kendisi tarafından kurulmuş olduğundan vaftiz olanlar arasında yapılan evlilikler hiçbir zaman bozulamaz. Eşlerin özgür iradeleri sonucu oluşan bu bağ ve yapılan bu evlilik bozulamaz bir gerçektir ve Tanrı’nın insanlara karşı sadık sevgisinin bir belirtisidir. Tanrısal bilgeliğin kurduğu bu düzene karşı gelmek Kilise’ nin harcı değildir.
Evliliğin tekliği ve bozulmazlığı
Eşlerin aşkı, aşkın doğası gereği, tüm yaşamlarını verdikleri birlikteliklerinin bozulmazlığını ve birliğini zorunlu kılar: "Artık onlar iki değil tek bedendir" "Eşler evliliğin zorunlu kıldığı karşılıklı kendilerinden bir şeyler verme vaadine her gün sadık kalarak birlikteliklerini durmadan pekiştirmelidirler."Bu insani birliktelik Evlilik sırrı ile verilen Mesih İsa’nın birlikteliği ile onaylanır, arıtılır ve tamamlanır. Birlikte alınan Efkaristiya ve ortak Hıristiyan yaşamı ile daha da derinlik kazanır.
"Evlilikte açıkça ortaya çıkan kadınla erkeğin birbirlerine duydukları aşkta kadınla erkeğe aynı kişisel saygı gösterilmelidir."Çok eşlilik tek ve özel olan evlilik aşkına ve onuruna ters düşer.
Evlilikte eşlerin aşkı, bu aşkın doğası gereği, dokunulmaz bir sadakat gerektirir. Bu, eşlerin kendilerini birbirlerine vermelerinin bir sonucudur. Aşk kesin olmak ister. "Yeni bir düzene kadar" olmak istemez. "Bu samimi birleşme, iki kişinin karşılıklı kendilerini vermeleri, çocukların iyiliği için eşlerin birbirlerine sadık kalmalarını gerektirir ve birleşmelerinin bozulmazlığını belirtir."
Bunun en derin nedenini Tanrı’nın antlaşmasına, Mesih’in Kilisesine sadık kalmasında bulabiliriz. Evlilik sırrı ile eşler bu sadakati göstermek yeterliliğini elde ederler. Evlilik sırrı ile evliliğin bozulmazlığı daha derin bir anlam kazanır.
Bir insana bütün bir ömür boyu bağlanmak zor, hatta imkânsız görünebilir. Tanrı’nın bizleri kesin, değişmez bir sevgi ile sevdiğini bildiren Yeni Haber ne kadar önemliyse eşlerin bu sevgiye katkıları onu taşıyıp ve desteklemeleri, evlilikteki sadakatleri ile Tanrı’nın sadık sevgisinin tanıkları olabilmeleri de o kadar önemlidir. Çoğu zaman zor koşullar altında Tanrı’nın yardımıyla bu sınavı veren çiftler Hıristiyan cemaatinin desteğini ve minnettarlığını hak ederler.
Ama buna karşın değişik nedenler yüzünden birlikte yaşamak çekilmez hale gelebilir. Bu durumlarda Kilise eşlerin ayrı oturmasını kabul etmektedir. Ancak eşler Tanrı önünde hâlâ karı kocadırlar; yeni bir ilişkiye girmek için özgür değildirler. Bu zor durumda, en iyi çözüm, eğer mümkünse barışmaktır. Hıristiyan cemaati çiftlerin, bozulmaz olarak kalan evlilik bağına sadık kalarak Hıristiyanca yaşamalarına yardımcı olmakla yükümlüdür.
Günümüzde, birçok ülkede resmi yasalara göre boşanıp yeniden resmi olarak evlenen birçok Katolik bulunmaktadır. Kilise, Mesih İsa’nın ["Karısını boşayıp başkasıyla evlenen, karısına karşı zina işlemiş olur; kocasını boşayıp bir başkasıyla evlenen kadın da zina etmiş olur" sözlerine sadık kalarak yeni bir evliliği, ilki geçerli bir şekilde yapılmışsa kabul edemez. Boşanmış olanlar resmi nikahla yeniden evlenirlerse Tanrı yasasına nesnel olarak ters düşen bir durumda olurlar. Bu durum içinde kaldıkları sürece komünyon alamazlar. Aynı nedenlerle bazı kilise sorumluluklarını üstlenemezler. Tövbe ve İtiraf sırrı ancak Mesih’e olan sadakatlerinde kusur edenlerin pişmanlık duymaları ve tamamen iffetli bir yaşam sürmeleri durumunda verilebilir.
TARLA KUŞUYDU JULIET
Shakespeare' in yüzyıllardır insanları gözyaşına boğan karakterleri Romeo ve Juliet, Ephraim Kishon' un yeni kurgusunda günlük yaşantı ve çığırından çıkmış bir evlilik içinde ele alınıyor. İntiharın eşiğinden döndükten sonra evlenip bir de çocuk sahibi olan "kıdemli aşıklar" kimsenin öngöremediği bir hayatı sürdürürler. Bu dünyanın yaratıcısı Shakespeare mezarında ters döner ve olaylara müdahale etmek üzere eve gelir.
Engin Alkan'ın rejisiyle Romeo ve Juliet öyküsüne farklı bir yerden baktıran ve çağdaş bir "klasik" olarak İ.B.B. Şehir Tiyatroları repertuarında yerini alan oyunda, öten tarla kuşu muydu bülbül müydü sorusunun cevapsızlığı altına “aşk nasıl bu hale gelir”in cevabı aranıyor.
Pişirilen yemeklerin buharlarının canlı icra edilen notalarla kaynaştığı iki saatlik şölende, tariflere uygun yapılmaya kalkıldığında hep tadı kaçmış, alışveriş listelerinde unutulmuş, akşam yemeği telaşı arasında kaynamış ve sonunda dibi tutmuş “efsane aşk” ın tüm zamanlarda, tüm tanıdıklığıyla “ille de var” lığı hatırlatılıyor.
