YAHUDİLİKTE EVLİLİK VE BOŞANMA   

Evlilik

            Yahudilik evlilik kurumunun kutsallığına inanır: Evlenme töreninin İbranice karşılığı olan “Kidduşin”, kutsal anlamına gelen “kadoş” sözcüğünden türemiştir. Yine de, evlilikte yaşanabilen acılar bazen, faydalı yönlerini kat kat geride bıraktığı için ilişkiye son verilmesi gerekebilir.
            “Şalom bayit”, barış, huzur dolu bir ev, Yahudilikte çok değerli bir kavramdır. Sorunları olan çiftlere danışmanlık hizmeti veren hahamlar, evliliği kurtarmaya yönelik çabalarında bu sözcükleri sık sık kullanırlar (örneğin: “Sizlerin eve dönüp ‘şalom bayit’i yeniden kurmanızı rica ediyorum”). “Şalom bayit” noksanlığı bazı çiftler için boşanmanın asıl nedenidir. Zira evlilik kurumunun amacı zorluklarla dolu bir dünyada bir huzur adacığı oluşturmaksa, içinde barış olmayan ve olamayacak gibi görünen bir evdeki beraberliği sona erdirmek daha faydalı olacaktır.

            Böyle bir karara doğal olarak iyice düşünüldükten sonra varılmalı, ancak bir evliliği de ne pahasına olursa olsun sürdürmekten kaçınılmalıdır. Özellikle fiziksel taciz durumlarında evlilik bir an önce sona erdirilmelidir. Talmud’un dediği gibi, “Hiçbir kadından [veya erkekten] bir yılanla aynı inde oturması beklenemez” (Yevamot 112b). Bunun dışında Talmud, kocasının kötü davrandığı bir kadının bu olguyu kaderi olarak kabullenmesini kesinlikle onaylamaz: “Kadın hayat için yaratılmıştır, acı çekmek için değil” (Ketubot 61 a).
Tevrat'ta evlilik işlemleri ile ilgili çok az yönlendirici bilgi bulunur. Eş bulma yöntemi, düğün töreninin şekli ve evlilikte ilişkiler Talmud'da anlatılır.

Talmud bir kadınla evlenmenin üç yolunu açıklar: ‘Para karşılığı', ‘bir anlaşma' yoluyla ve ‘cinsel ilişkiyle'. Genelde bütün bu üç şart da yerine geldiği halde bağlayıcı bir evlilik için sadece bir tanesi yeterlidir.

Birinci yol olan ‘para karşılığı', nikâh yüzüğüyle yerine getirilmiş olur. Kadının ‘para'yı kabul etmesi, erkeği kocalığa kabul edişini simgeler. Her halükarda Talmud bir kadının ancak kendi rızası ile evlendirilebileceğini belirtir.

Düğün töreninde damat geline ‘evlilik anlaşması' olan "Ketuba"yı verir. Erkeğin evlilik boyunca karısına olan sorumlulukları, ölüm halinde mirasın paylaşılması, çocukların geçimi ile ilgili sorumluluklar, hatta boşanma durumunda kadına verilecek nafaka dahi Ketuba'da yazılıdır. Ketuba bir hattat tarafından yazılıp, çoğu zaman evlerin duvarlarını süsleyen güzel bir kaligrafi örneğidir.

Evlilik işlemi iki aşamada gerçekleşir. "Kiduşin" (genelde ‘nişanlılık' diye çevrilir) ve "Nisuin" (nikâh, evlilik). Kiduşin sadece ölüm ve boşanmayla feshedilir. Ancak Kiduşin döneminde çiftler birlikte yaşamazlar; evliliğin getirdiği karşılıklı sorumluluklar ise, Nisuin tam olarak gerçekleşmeden başlamaz.

Geçmişte, Kiduşin ve Nisuin arasındaki süreç en az bir yıl olurdu. O süre içinde damat yeni ailesi için bir ev hazırlardı. Günümüzde genelde bu iki tören aynı anda yapılıyor.

Yahudi kanununa göre evlilik iki kişi arasındaki özel bir ‘anlaşma' olduğu için bir hahamın veya başka bir dini yetkilinin varlığını gerektirmez. Ancak, genellikle bir haham huzurunda yapılır.

Yahudi Düğün Töreni

Geleneğe göre gelinle damat düğünden önce bir hafta boyunca görüşmemelidir. Düğün sırasında sinagogda çok neşeli kutlamalar olur. Çoğu zaman gelinle damada olayın tatlılığını simgeleyen şekerler atılır. Geleneksel olarak gelinle damat düğünden bir gün önce oruç tutar.

Törenden önce gelin, Rebeka'nın İshak'a yüzü örtülü olarak getirilişini simgeleyen duvakla yüzünü kapatır.

Tören yaklaşık 20-30 dakika sürer. (Aşkenaz geleneğinde) Gelin iki anneyle birlikte girip damadın etrafında döner. Şarapla iki kutsama yapılır: birincisi şarabın kutsanması, ikincisi de evliliğin yükümlülüklerine ilişkin kutsamadır. Erkek yüzüğü kadının parmağına takar. Kiduşin bitince Ketuba yüksek sesle okunur.

Gelinle damat dört sopayla tutturulmuş bir kumaş veya ebeveynlerinin tuttuğu dua şalından (tallet) yapılan, birlikte oturacakları evi simgeleyen "Hupa" altında dururlar. Hupa'nın önemi o kadar büyüktür ki, bazen düğün töreni hupa'yla özdeşleştirilir. Törende gelinle damat "minyan" (10 yetişkin Yahudi erkek) huzurunda yedi tane kutsama duası okurlar. Daha sonra çift şaraptan bir yudum alır. Damat, Kudüs'teki tapınağın yıkılışının simgesi olarak bir bardağı (ya da küçük bir cam parçasını) sağ ayağıyla ezer. Damadın gelini evine getirişinin simgesi olarak, kısa bir sure için yeni evli çift özel bir odada yalnız kalırlar.

Düğün bir kutlama yemeğiyle devam eder. Neşeli müzik ve dans düğünlerin geleneksel bir parçasıdır.

Evlilik Hayatı

Tevrat ve Talmud'a göre bir erkek birden fazla kadınla evlenebilir, ancak bir kadın birden fazla erkekle evlenemezdi. Çok eşliliğe izin verildiği halde bu hiç yaygın değildi. Talmud'ta hiç bir zaman birden fazla eşli bir Haham adı geçmez. 1000 yıllarında Aşkenaz Yahudiler, Hıristiyan kültürünün baskısıyla çok eşliliği yasakladılar. Bazı İslam ülkelerinde yaşayan Sefarad Yahudiler arasında çok eşliliğe izin yirminci yüzyılın ortalarına kadar devam etti.

Bir koca karısına yiyecek, giyecek ve cinsel ilişki sağlamakla yükümlüdür. Evlilikte cinsel ilişki erkeğin değil, kadının hakkıdır. Bir erkek karısını cinsel ilişkiye zorlayamaz, karısını hiçbir şekilde taciz edemez.

Bir kadın evliliğe getirdiği malın esas sahibidir, ancak kocanın bu malı yönetme ve bunun kârını kullanma hakkı vardır.

Yahudi kanununa göre evlilik yaşı oğlanlar için en az 13, kızlar için en az 12 olmasına rağmen, orta çağlarda çok sık görüldüğü gibi Kiduşin, evlilik yaşından daha önce yapılırdı. Talmud erkeklerin 18 yaşında ya da 16-24 yaşları arasında evlenmesini tavsiye eder. Günümüzde Yahudi gençler yirmi yaşından önce çok nadir evleniyorlar.

Boşanma

Yahudilik "hatasız" boşanma kavramını binlerce yıl önce kabul etmiştir. Yahudilik genelde, bir çiftin devamlı kavga ederek acı içinde yaşamaktansa boşanmasının daha doğru olduğunu savunur. Yahudi kanununa göre bir erkek karısını herhangi bir nedenle veya hiçbir neden göstermeden boşayabilir. Hatta Yahudi kanunu, bazı durumlar karşısında boşanmayı gerekli kılar: bir koca evlilik dışı ilişkiye giren karısını affetse bile boşamakla yükümlüdür. Genelde Yahudilikte boşanma zordur. Boşanma işleminin ayrıntıları karmaşık ve usandırıcıdır.    Fiziksel tacizin dışında eğer eşinizden artık gerçekten hoşlanmıyorsanız ve ondan ayrı olmak için devamlı olarak fırsatlar yarattığınızı hissediyorsanız boşanmayı ciddi olarak düşünmeniz gerekir. Mutsuz bir evliliğin bir parçası olan bir kadın veya erkeğin yaşamı boyunca ses çıkarmadan acı çekmeyi kabullenmesi de düşünülemez. Ona topluluk (hatta öğrencilerinin) önünde hakaret eden bir kadınla evli olan Ribi Yosi’den bahseder Talmud. Öğrencilerinden biri ona neden boşanmadığını sorduğunda, boşanmak istediğini ancak boşanma tazminatını ödemek için gerekli maddi kaynağa sahip olmadığı karşılığını almıştı. Bunun üzerine öğrencileri onu bu cehennemden kurtarmak için gerekli parayı toplamak için kolları sıvamışlardı (Talmud Yeruşalmi, Ketubot 11:3).
            Yahudilikte boşanma işleminin çok acı bir şey olduğu görüşü vardır. Manzum şeklindeki bir metin şöyle bir ifade kullanır, “Bir adam ilk karısını boşadığında, Bet Amikdaş’ın sunağı bile gözyaşı döker” (Gittin 90b). Yine de Yahudilik, boşanmanın her halde hatalı bir karar olduğu sonucuna varmaz.